Οι Βασικές ή Κομβικές Γνώσεις και Δεξιότητες, είναι οι δεξιότητες εκείνες που βοηθούν τους ανθρώπους να επιτύχουν, τόσο στην προσωπική, όσο και στην επαγγελματική τους ζωή. Παρέχουν τις βάσεις για την δια βίου μάθηση, την αποτελεσματική εργασία και τον σωστό χειρισμό προβλημάτων και καταστάσεων. Η σημασία των κεντρικών δεξιοτήτων είναι ευρέως αναγνωρισμένη, τόσο στο χώρο της εκπαίδευσης όσο και στον επαγγελματικό χώρο. Στον χώρο εργασίας τους, υπάλληλοι κάθε επιπέδου είναι υπεύθυνοι για την ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών που παράγουν και που προσφέρουν. Αυτοί που είναι έτοιμοι να αναλύσουν και να λύσουν προβλήματα που προκύπτουν καθημερινά, να επικοινωνήσουν με σωστό τρόπο, να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία και να εργαστούν με τους άλλους αποτελεσματικά, κρίνονται επαρκώς εξοπλισμένοι να παίξουν τους ενεργούς, υπεύθυνους και ευέλικτους ρόλους που το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον απαιτεί. Οι δεξιότητες και οι ικανότητες αυτές που χαρακτηρίζονται ως κεντρικές (core skills, key skills, key competences), είναι κοινές και χρήσιμες σε πολλά επαγγέλματα και, κατά συνέπεια, αποτελούν εφόδια του ατόμου για την αλλαγή εργασιακού χώρου, αν οι νέες ανάγκες της αγοράς το απαιτούν. Έχουν άμεση σχέση με τη δια βίου μάθηση και μπορούν να εκσυγχρονίζονται συνεχώς μέσω της συνεχιζόμενης κατάρτισης.

Η συζήτηση σε όλα τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εστιάζεται στη δημιουργία των διαδικασιών εκείνων που θα μπορούσαν να ανιχνεύσουν, να αξιολογήσουν και να πιστοποιήσουν δεξιότητες τέτοιου τύπου, χωρίς να χρησιμοποιούνται υποκειμενικά κριτήρια. Η θεωρία των κεντρικών δεξιοτήτων διαδίδεται ολοένα και περισσότερο και υποστηρίζεται πως θα έπρεπε να ενταχθεί σε όλα τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, αν θέλουμε να μιλάμε για σύνδεσή τους με την αγορά εργασίας. Η νέα προσέγγιση που υιοθετείται από ολοένα και περισσότερα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς να απορρίπτει την αξιολόγηση ενός υποψήφιου για μία θέση εργασίας με βάση τα πτυχία και τους τίτλους σπουδών του, προσθέτει νέα στοιχεία για την κρίση του, ανάλογα με το πόσο έχει αναπτύξει κάποιες δεξιότητές του, οι οποίες αναγνωρίζονται χρησιμοποιώντας ένα αξιόπιστο σύστημα γενικής πιστοποίησης. Ο υποψήφιος για τη θέση έχει τη δυνατότητα να βελτιώνει συνεχώς τις δεξιότητες αυτές και να ανέρχεται επίπεδο στο πλαίσιο προσόντων. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η δημιουργία «ατομικών καρτελών καταγραφής δεξιοτήτων», στις οποίες θα καταγράφεται το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται ο υποψήφιος και οι οποίες θα μπορούν να ανανεώνονται κάθε φορά που κάποιος θα παρακολουθεί κάποιο πρόγραμμα κατάρτισης και θα βελτιώνει τις δεξιότητές του.

Οι δεξιότητες που απαιτούνται από κάποιον για την επίλυση καθημερινών θεμάτων και προβλημάτων είναι:
- Η κριτική σκέψη
- Η δυνατότητα ανάλυσης καταστάσεων και πρότασεων δράσης
- Ο σχεδιασμός και η οργάνωση της εργασίας και η δυνατότητα περάτωσης μιας εργασίας
- Η δυνατότητα αποτύπωσης των δράσεων και η εξαγωγή συμπερασμάτων, χρήσιμων για το μέλλον

Επιπλέον, υπάρχουν δεξιότητες που δίνουν τη δυνατότητα στα άτομα να δρουν περισσότερο αποτελεσματικά. Η επικοινωνία, για παράδειγμα, τόσο η προφορική όσο και η γραπτή, βοηθά να ξεκαθαρίσει κάποιος τις σκέψεις του, να έρχεται με ευκολία σε επαφή με άλλους ανθρώπους, να μαθαίνει και να εργάζεται σωστά. Οι δεξιότητες που έχει κάποιος στο να εργάζεται με αριθμούς και γραφήματα, συμπεριλαμβάνοντας την ερμηνεία και την επεξεργασία τους θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην πρόβλεψη και επίλυση πολλών τύπων προβλημάτων. Δεξιότητες σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας είναι ολοένα και περισσότερο απαραίτητες για την ανάλυση πληροφοριών, την οργάνωση των σκέψεων και των ιδεών που έχει κάποιος, την επικοινωνία και τη συνεργασία με τους άλλους. Τέλος, η ικανότητα του να εργάζεται κανείς μέσα σε μία ομάδα αντικατοπτρίζει την ύπαρξη δεξιοτήτων που τον βοηθούν να συνεργάζεται, τόσο σε συνθήκες μάθησης όσο και σε εργασιακό περιβάλλον, έτσι ώστε να επιτυγχάνει τους στόχους που έχουν τεθεί από κοινού.

Οι Βασικές Ικανότητες σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ταξινόμησης

Στο θέμα των βασικών – κομβικών ικανοτήτων έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία έχει καταλήξει σε ένα πλαίσιο οκτώ (8) κομβικών ικανοτήτων που είναι οι εξής:

1. Επικοινωνία στην Μητρική Γλώσσα
Η επικοινωνία στη μητρική γλώσσα είναι η ικανότητα ενός ατόμου να εκφράζει και να ερμηνεύει σκέψεις, συναισθήματα και γεγονότα τόσο με προφορικό όσο και με γραπτό τρόπο (άκουσμα, ομιλία, ανάγνωση και γραφή) και να αλληλεπιδρά γλωσσικά σε όλα τα κοινωνικά και πολιτιστικά πλαίσια, όπως η εκπαίδευση και η κατάρτιση, η εργασία, η οικία και η διασκέδαση.

2. Επικοινωνία σε μια Ξένη Γλώσσα
Η επικοινωνία σε μια ξένη γλώσσα αναφέρεται γενικά στις ίδιες διαστάσεις δεξιοτήτων όπως και η επικοινωνία στη μητρική γλώσσα. Βασίζεται στην ικανότητα του ατόμου να εκφράζει και να ερμηνεύει σκέψεις, συναισθήματα και γεγονότα τόσο με προφορικό όσο και με γραπτό τρόπο (άκουσμα, ομιλία, ανάγνωση και γραφή) και να αλληλεπιδρά γλωσσικά σε όλα τα κοινωνικά και πολιτιστικά πλαίσια, όπως η εκπαίδευση και η κατάρτιση, η εργασία, η οικία και η διασκέδαση, ανάλογα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες του. Η επικοινωνία σε μια ξένη γλώσσα απαιτεί επίσης δεξιότητες όπως είναι η διαπολιτισμική κατανόηση.

3. Μαθηματικά και Βασικές Ικανότητες στην Επιστήμη και Τεχνολογία
Οι βασικές ικανότητες στα μαθηματικά αφορούν στη δυνατότητα χρήσης των βασικών αριθμητικών πράξεων και των ποσοστών για την επίλυση προβλημάτων σε καθημερινές καταστάσεις. Η έμφαση είναι μάλλον στη διαδικασία παρά στο αποτέλεσμα και στη δραστηριότητα παρά στη γνώση. Οι βασικές ικανότητες στην επιστήμη, αναφέρεται στην ικανότητα χρήσης της γνώσης και της μεθοδολογίας για την ερμηνεία του φυσικού κόσμου. Ως τεχνολογική ικανότητα θεωρείται η κατανόηση και η εφαρμογή αυτής της γνώσης και της μεθοδολογίας με στόχο την τροποποίηση του φυσικού περιβάλλοντος ανάλογα με τις ανθρώπινες επιθυμίες και ανάγκες.

4. Βασικές Ψηφιακές Ικανότητες
Οι βασικές ψηφιακές ικανότητες αφορούν στην «άνετη» και κριτική χρήση των ηλεκτρονικών μέσων για εργασία, διασκέδαση ή επικοινωνία. Οι ικανότητες αυτές σχετίζονται άμεσα με δεξιότητες όπως η κριτική σκέψη, η διαχείριση πληροφόρησης υψηλού επιπέδου και οι ανεπτυγμένες επικοινωνιακές δεξιότητες. Στο πιο βασικό επίπεδο οι δεξιότητες τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών περιλαμβάνουν τη χρήση των τεχνολογιών multi-media για την ανεύρεση, πρόσβαση, αποθήκευση, παρουσίαση και ανταλλαγή πληροφόρησης και επικοινωνίας.

5. Ικανότητα Μάθησης (Learning-to-learn)
Η ικανότητα μάθησης αφορά στην διάθεση και ικανότητα ενός ατόμου να οργανώνει τη μάθησή του τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Περιλαμβάνει τις δεξιότητες αποτελεσματικής διαχείρισης του χρόνου, επίλυσης προβλημάτων, ανάκτησης, επεξεργασίας, αξιολόγησης και αφομοίωσης νέας γνώσης καθώς και την εφαρμογή νέων γνώσεων και δεξιοτήτων σε διαφορετικά περιβάλλοντα, όπως στο σπίτι, στην εργασία, στην εκπαίδευση και κατάρτιση. Σε γενικότερους όρους, η ικανότητα μάθησης συμβάλλει καθοριστικά στη διαχείριση της επαγγελματικής σταδιοδρομίας ενός ατόμου.

6. Συμπεριφορικές και Κοινωνικές Ικανότητες (Interpersonal and civic competences)
Οι ικανότητες αυτές αναφέρονται σε όλους τους απαραίτητους τύπους συμπεριφοράς που πρέπει να χαρακτηρίζουν ένα άτομο ώστε να καθίσταται δυνατή η συμμετοχή του στη κοινωνική ζωή με αποτελεσματικό και δημιουργικό τρόπο. Αναφέρονται επίσης στην επίλυση συγκρούσεων σε προσωπικό ή κοινωνικό επίπεδο. Οι Συμπεριφορικές και Κοινωνικές Ικανότητες είναι απαραίτητες για την αλληλεπίδραση σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο και χρησιμοποιούνται τόσο σε ιδιωτικά όσο και σε δημόσια περιβάλλοντα.

7. Επιχειρηματικότητα
Η επιχειρηματικότητα έχει ένα ενεργό και ένα παθητικό στοιχείο: Περιλαμβάνει τόσο την «ροπή», την «τάση» ή την «επιρρέπεια» ενός ατόμου να επιφέρει αλλαγές σχετικά με τον εαυτό του όσο και την ικανότητα θετικής ανταπόκρισης, υποστήριξης και προσαρμογής σε αλλαγές που επιβάλλονται από εξωτερικούς παράγοντες. Η επιχειρηματικότητα περιλαμβάνει την ικανότητα ενός ατόμου να αναλαμβάνει την ευθύνη για τις θετικές ή αρνητικές πράξεις του, να αναπτύσσει στρατηγικά «οράματα», να θέτει στόχους και να τους επιτυγχάνει, και να κινητοποιείται προς την επιτυχία.

8. Δημιουργική Έκφραση (Cultural expression)
Η ικανότητα για «δημιουργική έκφραση» αναφέρεται στην εκτίμηση της σημασίας της έκφρασης ιδεών, εμπειριών και συναισθημάτων μέσω διαφορετικών τρόπων όπως είναι η μουσική, η σωματική έκφραση, η λογοτεχνία και οι τέχνες.