Από τα πιο συνήθη αιτήματα που διατυπώνονται στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας είναι το άγχος και η κατάθλιψη. Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι σε αρκετές περιπτώσεις τα συμπτώματα των δύο αυτών καταστάσεων αλληλοκαλύπτονται. Οι τελευταίες εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία ωστόσο, (DSM V) επαληθεύουν ότι το άγχος και η καταθλιπτική συμπεριφορά μπορούν να συνδεθούν σε μία κατάσταση. Η κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί από βιολογικούς, ψυχολογικούς και άλλους παράγοντες. Εδώ θα εστιάσω στην κοινωνική γένεση των συναισθημάτων μας, στην φάση μιας φυσιολογικής αντίδρασης σε όσα επηρεάζουν τη διάθεση και την συμπεριφορά μας.

Συχνά, προβλήματα ψυχικής υγείας εμφανίζονται σε δεύτερο χρόνο, ως αντίδραση σε μια σειρά από παράγοντες που προκαλούν αδιέξοδα, μελαγχολία και απόγνωση..

Αυτοί ονομάζονται ψυχοκοινωνικοί παράγοντες περιγράφοντας ακριβώς όλα εκείνα που μας κάνουν να αντιμετωπίζουμε στρεσογόνες και γενικότερα ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Δεν βιώνονται από όλους μας με τον ίδιο τρόπο και δε σημαίνει ότι οδηγούν αυτόματα σε κατάθλιψη, είναι όμως καταστάσεις που συνεισφέρουν ισχυρά σε αυτή τη κατεύθυνση. Εκείνα που μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες εμφάνισης μιας καταθλιπτικής αντίδρασης είναι: ο κοινωνικός αποκλεισμός και ρατσισμός, η μετοίκιση και μετανάστευση, η απόσυρση από φιλικές και ερωτικές σχέσεις, τα χρονίζοντα προβλήματα στο οικογενειακό περιβάλλον, κάποιο τραυματικό γεγονός ή εμφάνιση μιας σοβαρής ασθένειας σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο, το διαζύγιο, το έντονο εργασιακό στρες και βέβαια η απώλεια εργασίας που γίνεται όλο και πιο έντονο φαινόμενο σήμερα. Κατανοούμε λοιπόν ότι οι κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητές μας σε όλο το φάσμα τους, παράγουν συναισθήματα άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά.

Είναι επομένως σημαντικό να λειτουργήσουμε προληπτικά. Δεν μιλάμε για μια «ποινικοποίηση» των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς μας, όμως μπορούμε να προλάβουμε άσχημες καταστάσεις πριν οδηγηθούν σε μη φυσιολογικά επίπεδα. Πρόληψη σημαίνει ότι διαχειριζόμαστε και αντιδρούμε με έναν υγιή τρόπο στους ψυχοπιεστικούς παράγοντες, στα αρνητικά απρόοπτα. Αντιδρούμε σωστά σε μια κρίση. Ο τρόπος που θα υποδεχτούμε το πρόβλημα και θα αντιδράσουμε σε αυτό είναι καταλυτικός. Προτού χρειαστεί να φτάσουμε στην καρέκλα ενός θεραπευτή, φαίνεται πως η ψυχοκοινωνική στήριξη είναι αναγκαία. Η παρέμβαση στην κρίση γίνεται διεπιστημονικά, από μια ομάδα επιστημόνων.

Με λίγα λόγια, η προσαρμογή μας στις δύσκολες συνθήκες που τυχόν βιώνουμε πρέπει να γίνει αρχικά εντοπίζοντας εκείνα που επηρεάζουν αρνητικά τη διάθεσή μας. Είναι χρήσιμο να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας πώς διαχειρίζεται αυτή την κατάσταση. Για παράδειγμα, η λάθος αντίδραση είναι να απομονωθούμε και να βαλτώσουμε στο πρόβλημά μας, να καπνίζουμε ή να καταναλώνουμε αλκοόλ, να αρνούμαστε βοήθεια. Αντίθετα, για να ανταπεξέλθουμε χωρίς συνέπειες χρειαζόμαστε έναν υγιή τρόπο διαχείρισης μιας κρίσης. Σε μια κατάσταση ψυχοπιεστική, μπορούμε να μοιραστούμε τις ανησυχίες μας με αγαπημένα πρόσωπα, τους φίλους και την οικογένειά μας αναζητώντας ένα δίκτυο στήριξης. Να κάνουμε πράγματα που γνωρίζουμε ότι μας ηρεμούν και μας δίνουν δύναμη. Παράλληλα δεν πρέπει να αποσυρόμαστε αλλά να προχωρήσουμε με ψυχραιμία σε αναζήτηση ρεαλιστικών λύσεων. Η αποδοχή του προβλήματος και το αίτημα για βοήθεια είναι το πρώτο και το πιο σημαντικό βήμα για την πορεία της ψυχικής μας κατάστασης. Σε κάθε περίπτωση συγκρατούμε ότι δεν επαναλαμβάνουμε συμπεριφορές που πυροδοτούν και ανατροφοδοτούν το πρόβλημα αλλά αντίθετα, αναζητούμε τι έχουμε κάνει μέχρι σήμερα για να δώσουμε λύση, το ξανασκεφτόμαστε και διορθώνουμε.

Η ψυχοκοινωνική στήριξη κατέχει ισχυρή θέση στην πρόληψη και την ενημέρωση. Από τη μία επιδιώκει να αμβλύνει τους στρεσσογόνους εκείνους παράγοντες που πυροδοτούν την έναρξη μιας κατάθλιψης και την ανατροφοδοτούν ενώ από την άλλη θα σας καθοδηγήσει χωρίς προκατάληψη και υπερβολές στην μέριμνα ενός θεραπευτή ψυχολόγου ή ψυχιάτρου, χωρίς αυτό να βιωθεί ως μια τραυματική εμπειρία.