 Υπάρχουν ορισμένες εκδηλώσεις στη συμπεριφορά ενός παιδιού, οι οποίες εμποδίζουν τις διαπροσωπικές του σχέσεις, την προσαρμογή του στο κοινωνικό περιβάλλον και κάνουν τόσο το ίδιο όσο και τους γύρω του να υποφέρουν. Μια από αυτές τις εκδηλώσεις είναι η επιθετικότητα. Είναι δύσκολος ο ορισμός της επιθετικότητας. Στο κεντρικό της νόημα, αναφέρεται σε βίαιες πράξεις, οι οποίες έχουν στόχο να προκαλέσουν σωματικό ή ψυχικό πόνο σε κάποιον άλλο ή και στο ίδιο το άτομο.
Υπάρχουν πολλές μορφές βίας, η σωματική, η λεκτική, η ψυχολογική, οι οποίες μπορεί να εμφανίζονται και σε συνδυασμό. Για να χαρακτηρίσουμε μια πράξη ως επιθετική, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει πρόθεση να κάνουμε κακό ή να προξενήσουμε βλάβη σε κάποιον. Εκδηλώσεις θυμού, μπορεί να αρχίσουν από πολύ νωρίς, ακόμα και από τους πρώτους μήνες ζωής του παιδιού. Μάλιστα, όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο πιο μεγάλη είναι η απαίτηση για ικανοποίηση των επιθυμιών τους και τόσο πιο έντονη η αντίδραση τους όταν αυτό παρεμποδίζεται. Στα μικρά παιδιά όμως, οι εκδηλώσεις αυτές δεν κατευθύνονται προς κάποιον άλλο αλλά είναι αυτοκαταστροφικές. Το παιδί αρχικά θα ξεσπάσει σε κλάμα και ξεφωνητά. Από το τέλος του πρώτου έτους και μετά θα αρχίσουν οι εκρήξεις οργής. Το παιδί μπορεί να αρχίσει να χοροπηδάει πάνω κάτω, να τραβάει τα μαλλιά του, να δαγκώνει τα δάχτυλα του, να «χτυπιέται» στο πάτωμα και να ξεφωνίζει. Αργότερα τα παιδιά καταλαβαίνουν ότι μπορούν να στρέψουν τις ενέργειες τους προς τους άλλους και ότι μπορεί να γίνουν η αιτία της στεναχώριας ή του πόνου κάποιου τρίτου. Τότε αρχίζει η επιθετική συμπεριφορά.
Δυστυχώς, στις μέρες μας όλο και περισσότερα παιδιά παραπέμπονται στους ειδικούς λόγω προβλημάτων συμπεριφοράς, τα οποία εκδηλώνονται κυρίως με τη μορφή επιθετικότητας. Παιδιά από τον παιδικό σταθμό ακόμα μπορεί να αποτελούν «το φόβο και τον τρόμο» των συμμαθητών τους και να δυσχεραίνουν την ομαλή διεξαγωγή της σχολικής μέρας. Ειδικά, όσο μεγαλώνει ένα παιδί, η αρχική επιθετική συμπεριφορά μπορεί να πάρει τη μορφή του εκφοβισμού (bullying).
O εκφοβισμός, σύμφωνα με τον Olweus, αναφέρεται σε βίαιες, επιθετικές πράξεις που ασκούνται επανειλημμένα προς συγκεκριμένα παιδιά και στόχο έχουν να προκαλέσουν ψυχικό ή σωματικό πόνο και τελικά να τα υποτάξουν. Όπως είναι φυσικό, η διαδικασία αυτή δημιουργεί θύτες και θύματα και οι συνέπειες και στις δύο κατηγορίες παιδιών είναι πολλές. Εξαιτίας του εκφοβισμού αναπτύσσονται ποικίλα ψυχολογικά προβλήματα και συχνά απαιτείται η παρέμβαση ειδικού.
Στην εφηβεία, η παιδική επιθετικότητα μπορεί να εξελιχθεί σε παραπτωματική συμπεριφορά. Ο έφηβος μπορεί να επιδοθεί σε ποινικά διώξιμες πράξεις, όπως είναι η πρόκληση φθοράς σε ξένη περιουσία, οι μικροκλοπές, ο ξυλοδαρμός συνομηλίκων κ.α.
Τα αίτια της επιθετικότητας είναι πολλά και ποικίλουν ανάλογα με την περίπτωση. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να ενοχοποιηθούν η επιθετικότητα των γονέων, οι οποίοι γίνονται πρότυπα προς μίμηση, η υπερβολική αυστηρότητα αυτών και οι συχνές τιμωρίες των παιδιών ή αντίθετα η υπερβολική τους αδιαφορία, οι εντάσεις μέσα στην οικογένεια και στις σχέσεις του ζευγαριού, τα διαζύγια έντονης αντιδικίας, οι προτροπές του στυλ «να χτυπάς και εσύ, μη κάθεσαι και τις τρως», το άγχος μέσα στην οικογένεια κ.α.
Όποιο όμως και αν είναι το σημείο εκκίνησης της επιθετικής συμπεριφοράς ενός παιδιού, αυτό που είναι σημαντικό είναι το γεγονός ότι ένα παιδί που ξεσπάει με βία προς άλλα πρόσωπα ή αντικείμενα νιώθει έντονο θυμό και ψυχική ένταση, για τα οποία ψάχνει διεξόδους και ευκαιρίες να τα εκτονώσει.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η επιθετική συμπεριφορά υποχωρεί με την πάροδο της ηλικίας όταν το παιδί, ζώντας σε ένα σταθερά υποστηρικτικό περιβάλλον, μαθαίνει τρόπους κοινωνικοποίησης και αποδεκτής συμπεριφοράς. Δεν είναι όμως σπάνιες οι φορές εκείνες, στις οποίες η επιθετικότητα εμμένει και αντί να υποχωρεί, κορυφώνεται. Σε αυτές τις περιπτώσεις καλό είναι να απευθυνόμαστε σε ειδικό για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε το παιδί που υποφέρει και να προλάβουμε τυχόν πιο ακραίες συμπεριφορές κατά την εφηβεία.
Ιωάννα Κούρια, Ψυχολόγος, Σχολική Ψυχολόγος, Οικογενειακή Θεραπεύτρια
|
