Το άγχος και οι ασθένειες του, όπως τις προσδιορίσαμε ανήκουν σε μια μεγαλύτερη κατηγοριοποίηση των ψυχιατρικών παθήσεων που ονομάζονται συναισθηματικές διαταραχές. Όσα αναφέρθηκαν παραπάνω μπόρεσαν να προσδιορίσουν με επιτυχία το ρόλο του άγχους σαν συναίσθημα άλλα και το ρόλο των συναισθημάτων στην ανάπτυξη και στη εξέλιξη μιας ψυχιατρικής πάθησης. Ανάλογα, αποφασίσαμε να αναφερθούμε στο συναίσθημα σαν ένα γενικό ψυχικό φαινόμενο για να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε τη θέση του στην ψυχοθεραπευτική παρέμβαση.

Τι είναι συναίσθημα. Τι είναι ψυχοθεραπεία

Στην ψυχολογία, αλλά και στην καθομιλουμένη, χρησιμοποιούμε διάφορες λέξεις για να περιγράψουμε και να προσδιορίσουμε τις διάφορες ψυχικές καταστάσεις που βιώνουμε. Οι πιο συχνές λεκτικές περιγραφές των ψυχικών φαινομένων που νιώθουμε καθημερινά προσδιορίζονται με τις λέξεις συναίσθημα, πάθος, αίσθημα, συγκίνηση και θυμική κατάσταση. Όλες οι ψυχικές καταστάσεις που βιώνουμε όπως το άγχος, ο θυμός, η θλίψη, ο φόβος έρωτας, η απογοήτευση, το μίσος, η μοναξιά, ο εξευτελισμός, η ενοχή, η χαρά έχουν μεταξύ τους πολύ σημαντικές ποιοτικές και ποσοτικές διαφοροποιήσεις στον τρόπο που αναπαριστούνται στον ψυχισμό μας αλλά και στην γλώσσα.

Σε ένα γενικό επίπεδο, οι συνειδητές και υποσυνείδητες διεργασίες του συναισθήματος αποτελούν τη βάση στην οποία εδραιώνονται οι παραπάνω αναφερόμενες ψυχιατρικές παθήσεις καθώς και πολλές άλλες. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε ότι η ψυχοθεραπεία σε πρώτη φάση καλείται να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αναγνωρίζει το συναίσθημα ο ίδιος ο θεραπευόμενος στον ψυχισμό του. Πιο συγκεκριμένα, ο θεραπευτής (ψυχολόγος) καλείται να δουλέψει με τον θεραπευόμενο τους τρόπους με τους οποίους αναδύεται το συναίσθημα και η αναπαράσταση αυτού από το ίδιο το υποκείμενο. Ταυτόχρονα, δουλεύει την δυνατότητα λεκτικοποίησης και γλωσσικού προσδιορισμού των βιωμάτων του θεραπευομένου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αδυναμίας αναγνώρισης των συναισθημάτων και της δυσκολίας να προσδιοριστούν λεκτικά είναι ένα κλινικό φαινόμενο που ονομάζεται Αλεξιθυμία (δηλαδή, δεν υπάρχουν λέξεις για να προσδιοριστεί η θυμική κατάσταση, ή αλλιώς το συναίσθημα). Η αλεξιθυμία αποτελεί ένα σύμπτωμα που αναγνώρισε ο Σιφνέος (Έλληνας ψυχίατρος στις Η.Π.Α. τη δεκαετία του ’60) σε ψυχιατρικούς ασθενείς που εμφάνιζαν ψύχωση, αλκοολισμό, σε ασθενείς που παρουσίαζαν σωματικές χρόνιες ασθένειες «ψυχοσωματικού τύπου», αλλά και σε ανθρώπους που είχαν υποστεί βασανισμούς και διάφορα άλλα τραυματικά γεγονότα. Συγκεκριμένα, οι παραπάνω ασθενείς αδυνατούσαν να προσδιορίσουν τι νιώθουν σε συναισθηματικό επίπεδο και προσπαθούσαν να καλύψουν αυτό το κενό περιγράφοντας πως είναι η υγεία τους, αν κοιμούνται, τις σωματικές παρενέργειες των φαρμάκων, ενώ παράλληλα η ανάδυση συναισθημάτων σε εκφράσεις του προσώπου τους είτε σε λεκτικό επίπεδο ήταν μπλοκαρισμένη.

Σε δεύτερο χρόνο έμφαση δίνεται στον τρόπο που τα συναισθήματα εφόσον έχουν λεκτικοποιηθεί και έχουν αναγνωριστεί από τον θεραπευόμενο, μπορούν να μεταφερθούν σε ένα τρίτο δηλαδή στον επικοινωνιακό χαρακτήρα των συναισθημάτων. Τα συναισθήματα μεταφέρονται λεκτικά αλλά και εξωλεκτικά, μέσω εκφράσεων του προσώπου, της κίνησης των χεριών, της στάσης του σώματος. Χαρακτηριστική κατηγορία ατόμων που δυσκολεύονται στην έκφραση των συναισθημάτων σε υποκειμενικό επίπεδο είναι οι ασθενείς της οριακής διαταραχής της προσωπικότητας. Οι συγκεκριμένοι ασθενείς ενώ μπορούν να προσδιορίσουν τις περισσότερες φορές λεκτικά το τι αισθάνονται και τι τους συμβαίνει συναισθηματικά στον ψυχισμό τους, δυσκολεύονται να το μεταφέρουν σε ένα τρίτο. Αντίθετα το συναίσθημα αυτό γυρίζει προς τον εαυτό τους μετατρέποντας το συναίσθημα αυτό σε δομή, σε ένα ανυπέρβλητο σύμπτωμα (παράδειγμα νιώθω ότι αισθάνομαι θλίψη ανηδονία και άγχος άρα γίνομαι μελαγχολική).