Ποιος είναι ο πιο παραμελημένος –αλλά αντιμετωπίσιμος- παράγων κινδύνου για έμφραγμα, καρκίνο και εγκεφαλικό που μάλλον δεν σας έχει ζητηθεί να εξετάσετε; Δυστυχώς σήμερα η μονομερής θεώρηση ενός μόνο δέντρου (χοληστερίνη) και όχι ολόκληρου του δάσους οδηγεί πολλούς συνανθρώπους μας που απειλούνται από διάφορους άλλους κινδύνους, συχνά σημαντικότερους της χοληστερίνης, πρόωρα στο θάνατο ή απλώς στην παράτασή του. Επιτρέψτε μου λοιπόν να σας συστήσω έναν από τους πιο ύπουλους εχθρούς της υγείας σας, την ομοκυστεϊνη.

Η ομοκυστεϊνη είναι ένα τοξικό μόριο που προκύπτει από το μεταβολισμό της μεθειονίνης, ενός αμινοξέος που περιέχει θείο. Σε μερικά γενετικά επιβαρυμένα άτομα που τους λείπουν κάποια ένζυμα, η ομοκυστεϊνη δεν αποβάλλεται από το αίμα, οπότε παθαίνουν από πολύ νωρίς εκτεταμένη αθηροσκλήρωση σαν γέρου ανθρώπου και πεθαίνουν από έμφραγμα ή εγκεφαλικό πριν προλάβουν να ενηλικιωθούν.

Ωστόσο η ομοκυστεϊνη προκαλεί ζημιά στο εσωτερικό των αρτηριών και αθηροσκλήρωση όχι μόνο στις περιπτώσεις γενετικής ομοκυστεϊνουρίας αλλά και στο γενικό πληθυσμό. Ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι η ομοκυστεϊνη δεν αποδομείται επαρκώς αν υπάρχει έλλειψη βιταμινών Β6, Β12, φυλλικού οξέος και ψευδαργύρου, αλλά και άλλων δευτερευόντων θρεπτικών στοιχείων .

Στην πραγματικότητα η υψηλή ομοκυστεϊνη είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι το σώμα μας δεν μεθυλιώνει σωστά. Όμως τι σημαίνει «σωστή μεθυλίωση»; Το σώμα εξαρτάται από τη μεθυλίωση (μεταφορά μια ομάδας μεθυλίου από ένα μόριο σε ένα άλλο) για τις πιο κρίσιμες λειτουργίες του σε κάθε κύτταρο του σώματός μας: για να αποτοξινώνεται από καρκινογόνα και άλλα δηλητήρια, για να επισκευάζει το κατεστραμμένο γενετικό υλικό των κυττάρων (DNA), για να σχηματίζει νέα υγιή κύτταρα και για να φτιάχνει σπουδαίες αντιγηραντικές ορμόνες.

Όταν η ικανότητά μας να μεθυλιώνουμε παραβλαφθεί, όλες αυτές οι σημαντικές λειτουργίες εμποδίζονται, οδηγώντας σε επιταχυνόμενη γήρανση και εκφυλιστικές ασθένειες όπως αυτές που αναφέρονται στο παρόν άρθρο. Όπως θα δείτε παρακάτω, η ενίσχυση της μεθυλίωσης είναι κάτι εύκολο να γίνει. Αυτό καθιστά την ανεπαρκή μεθυλίωση μία από τις κύριες προλήψιμες αιτίες πρόωρης γήρανσης και αρρώστιας.

Ήδη από το 1969 ο παθολόγος Κίλμερ Μακάλλυ είχε συμπεράνει με δύο πειράματα σε ζώα ότι η αιτία θανάτου ήταν η υψηλή ομοκυστεϊνη, κάτι που δημοσίευσε σε ένα άρθρο που κατόπιν αναδημοσιεύτηκε 350 φορές. Ο Μακάλλυ κατηγορήθηκε και περιγελάστηκε σφοδρά από το ιατρικό κατεστημένο, ενώ έχασε τη θέση του στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Χρειάστηκαν σχεδόν είκοσι χρόνια για να αναγνωριστεί η εγκυρότητα του έργου του.

Εκατοντάδες μελέτες έχουν πλέον επιβεβαιώσει την αρχική θέση του Μακάλλυ ότι η ομοκυστεϊνη είναι ένας ανεξάρτητος παράγων κινδύνου για τα καρδιαγγειακά. Υψηλά επίπεδα ομοκυστεϊνης αυξάνουν πάρα πολύ τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό, ενώ αν έχεις ήδη καρδιοπάθεια η υψηλή ομοκυστεϊνη αυξάνει τον κίνδυνό σου για θάνατο από οποιαδήποτε αιτία.

Μελέτες έχουν δείξει ότι τα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι απογυμνωμένα από βιταμίνες του συμπλέγματος Β, κάτι που σημαίνει ότι μέσα στο σύγχρονο άνθρωπο η ομοκυστεϊνη βρίσκεται σε υψηλότερα επίπεδα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Η συσχέτιση της ομοκυστεϊνης με τις καρδιακές προσβολές ταιριάζει καλύτερα απ΄ό,τι η συσχέτιση της χοληστερίνης. Τα επίπεδα της ομοκυστεϊνης ανεβαίνουν με το προχώρημα της ηλικίας, ενώ η χοληστερίνη πέφτει στις τελευταίες δεκαετίες της ζωής. Επιπλέον, ο ένας στους δύο που παθαίνει καρδιακή προσβολή έχει φυσιολογική ή χαμηλή χοληστερίνη!

Οι γυναίκες μέχρι την εμμηνόπαυση εμφανίζουν λιγότερες καρδιακές προσβολές έχοντας 20% χαμηλότερα επίπεδα ομοκυστεϊνης απ΄ό,τι οι άνδρες, αλλά καθώς μεγαλώνουν παύει αυτή η διαφορά. Το 1992 μια μελέτη επί 14.000 ιατρών έδειξε ότι το 5% με την υψηλότερη ομοκυστεϊνη διέτρεχε τριπλάσιο κίνδυνο από το 5% με τη χαμηλότερη.

Μια άλλη μελέτη συμπέρανε ότι τα υψηλά επίπεδα ομοκυστεϊνης αποτελούσαν εξίσου σημαντικό παράγοντα κινδύνου με το κάπνισμα και τη χοληστερόλη. Το 1997, επιστήμονες που έγραψαν στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό New England Journal of Medicine προχώρησαν στο να δηλώσουν ότι η υψηλή ομοκυστεϊνη είναι «ο ισχυρότερος τροποποιήσιμος προγνωστικός δείκτης της συνολικής θνησιμότητας (θάνατος από οποιαδήποτε αιτία) και της καρδιαγγειακής θνησιμότητας (έμφραγμα-εγκεφαλικά) στους ασθενείς με στεφανιαία νόσο (νόσο των αγγείων της καρδιάς)».

Το να ελέγχεται μόνο η χοληστερίνη και όχι άλλοι –συχνά σπουδαιότεροι- εχθροί της υγείας είναι ένα συχνό φαινόμενο που οδηγεί άδικα πολλούς ανθρώπους σε πρόωρο και άσχημο θάνατο ή απλώς στην παράταση του θανάτου. Λίγο πριν αρχίσαμε να πραγματευόμαστε έναν από αυτούς τους παραμελημένους εχθρούς της υγείας μας, την ομοκυστεϊνη. Στη συνέχεια θα δοθούν κι άλλες πληροφορίες για τους κινδύνους που συνεπάγεται η υψηλή ομοκυστεϊνη, ποια είναι τα ιδανικά επίπεδά της στο αίμα και ποιοι είναι οι φυσικοί τρόποι αντιμετώπισής της.

Η χοληστερίνη μπορεί, υπό πολλές προϋποθέσεις, να συσσωρευθεί μέσα στα αγγεία μας μόνο αν τα αγγεία αυτά έχουν βλαφθεί και μόνο αν η χοληστερίνη αποκτήσει μια επικίνδυνη, αθηρογόνο μορφή. Η μείωση της επικίνδυνης αυτής μορφής της χοληστερίνης μπορεί να επιβραδύνει την απόθεσή της στα τοιχώματα των αρτηριών που υπέστησαν βλάβες, αλλά δεν προσφέρει τίποτε στο να σταματήσει την αρχική φθορά.

Αυτό σημαίνει ότι το να εστιάζουμε όλες τις προσπάθειες πρόληψης της καρδιοπάθειας στη μείωση της χοληστερίνης είναι σαν να προσπαθούμε να εμποδίσουμε το ξέσπασμα της βροχής με μια ομπρέλα. Η ομοκυστεϊνη, από την άλλη, προκαλεί έναν καταστροφικό καταρράκτη χημικών αντιδράσεων στα ενδοθηλιακά κύτταρα που επενδύουν τα αρτηριακά τοιχώματα. Η καταστροφή που γίνεται στα τοιχώματα αυτά κατόπιν ενθαρρύνει το σχηματισμό αποθέσεων χοληστερίνης. Επίσης, η ομοκυστεϊνη εμπλέκεται στην ικανότητα του σώματός μας να αποδομήσει έναν άλλο σπουδαίο παράγοντα κινδύνου που κάνει το αίμα μας να πήζει εύκολα, κάνοντας θρόμβους και προκαλώντας εμφράγματα και ισχαιμικά εγκεφαλικά.

Όμως τα υψηλά επίπεδα ομοκυστεϊνης έχουν συνδεθεί επίσης με τον καρκίνο, την άνοια (Alzheimer’s), την οστεοπόρωση, τη νόσο του Πάρκινσον, την κατάθλιψη, τη χρόνια κόπωση, την ινομυαλγία, τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια (τύφλωση), τη θυρεοειδική ανεπάρκεια, τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου και πολλές άλλες ασθένειες.

Η ομοκυστεϊνη ενδέχεται να παίζει ένα βασικό ρόλο στη γένεση του καρκίνου. Η ανώμαλη μεθυλίωση (βλέπε στο προηγούμενο άρθρο) είναι ένα από τα διακριτικά χαρακτηριστικά των καρκινικών κυττάρων. Και μάλιστα, η έρευνα έχει δείξει ότι οι παράγοντες μεθυλίωσης μπορούν να θεραπεύσουν καρκινικές βλάβες σε ζώα.

Η ομοκυστεϊνη μπορεί να συμβάλλει στην καρκινογένεση δια της αύξησης των ελεύθερων ριζών. Σε έναν επικίνδυνο φαύλο κύκλο, το υψηλό οξειδωτικό φορτίο ελεύθερων ριζών μπορεί επίσης να εμποδίσει τη διαδικασία της μεθυλίωσης. Η συνδυαστική δράση της ανεπαρκούς μεθυλίωσης και του οξειδωτικού στρες από ελεύθερες ρίζες μπορεί να είναι ο σύνδεσμος μεταξύ ομοκυστεϊνης και καρκίνου.

Απ’ ό,τι φαίνεται, κάποιες ασθένειες προκαλούνται άμεσα από τις τοξικές δράσεις της ομοκυστεϊνης ενώ σε άλλες ασθένειες η υψηλή ομοκυστεϊνη είναι μάλλον ένα σήμα ότι το σώμα είναι επικίνδυνα μη μεθυλιωμένο. Είναι ξεκάθαρο ότι η ενίσχυση της μεθυλίωσης (και η ελάττωση της ομοκυστεϊνης) είναι ένας δυναμικός τρόπος προφύλαξης από την πρόωρη γήρανση καi την αρρώστια. Γιατί όμως δεν ακούτε πολλά να λέγονται για την ομοκυστεϊνη ή τον άλλο μεγάλο κακούργο, τη φλεγμονή, ως διορθώσιμους παράγοντες κινδύνου για τα καρδιαγγειακά και ένα σωρό άλλες εκφυλιστικές ασθένειες;

Ίσως διότι και οι δύο μπορούν να αντιμετωπιστούν με φυσικά θρεπτικά θεραπευτικά, που δεν εμπλέκουν ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Για δείτε όμως τι γίνεται με τη χοληστερίνη! Σε μια ανάλυση 22 μειζόνων κλινικών μελετών με θέμα τη χοληστερίνη που έγινε το 1992, οι συγγραφείς κατέληξαν ότι «η μείωση της χοληστερόλης δεν μειώνει τη θνησιμότητα και δεν είναι πιθανό ότι προλαμβάνει τη στεφανιαία νόσο (των αγγείων) της καρδιάς». Επίσης συμπέραναν ότι οι μελέτες που έδειχναν κάποιο όφελος από τα φάρμακα που μειώνουν τη χοληστερίνη ήταν έξι φορές πιθανότερο να αναφερθούν από άλλους ερευνητές απ’ ότι οι μελέτες που έδειχναν ότι τα φάρμακα αυτά δεν ωφελούν.

Ποια είναι τώρα τα ιδανικά επίπεδα ομοκυστεϊνης στο αίμα; Όπως συμβαίνει και με άλλες εξετάσεις, τα λεγόμενα «φυσιολογικά» όρια που προκύπτουν από το 95% των προσερχόμενων σε ένα εργαστήριο για να μετρηθούν –από τους οποίους ελάχιστοι είναι πραγματικά υγιείς- απέχουν σημαντικά από τα ιδανικά όρια που οι έρευνες τεκμηριώνουν ότι συνεπάγονται περισσότερη ζωή. Έτσι λοιπόν τα «φυσιολογικά» όρια για την ομοκυστεϊνη είναι 5-15 μmol/L. Ωστόσο, οι έρευνες της ίδιας της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας δείχνουν ότι ο κίνδυνός σας για καρδιοπάθεια αρχίζει να αυξάνεται μόλις τα επίπεδά σας ομοκυστεϊνης ξεπεράσουν τα 6,3 μmol/L. Στην τιμή 10 ο κίνδυνος είναι διπλάσιος, στην τιμή 15 γίνεται τετραπλάσιος, στην τιμή 20 οκταπλάσιος και στην τιμή 25 ο κίνδυνος δωδεκαπλασιάζεται!

Στο επόμενο μέρος για την ομοκυστεϊνη θα αναφερθούμε στους φυσικούς τρόπους αντιμετώπισής της αλλά και στις συχνότερες ορμονικές εκτροπές που συχνά κρύβονται πίσω από μια υψηλή ομοκυστεϊνη στο αίμα σας.